Hive Hanlığı & Hive Hanlar Listesi

Hive Hanlığı & Hive Hanlar Listesi

Hive Hanlığı



Hive veya Hiva Hanlığı, günümüz Özbekistan, Türkmenistan ve Kazakistan sınırları içinde kalan bir alanda, 1512-1920 yılları arasında varlığını sürdürmüş olan Özbek devleti. Buhara Hanlığı (Buhara Emirliği) ve Kokand Hanlığı ile birlikte "Özbek üç hanlığı" olarak anılmıştır.


Tarihçe

Şeybani Hanedanı (1512 - 1806)

Hanlık, 1506 yılı sonrasında Safevi idaresine geçmiş olan Harezm bölgesinde Şibanoğulları'ndan (Şeybaniler) Yadigar Han soyundan İl Bars yönetiminde verilen kurtuluş savaşı sonucunda kurulmuştur. Başlangıçta hanlık merkezi günümüz Özbekistan'ında Harezm Vilayeti'nin başkenti Ürgenç şehri olmuştur.

Hanlıkta 1557-1558 yılları arasında Hive başkent olmuş daha sonra yine Ürgenç başkent yapılmıştır. 1603 yılında Arap Mehmed Han (1603-1622) hanlığın merkezini kuraklaşan Ürgenç'ten Hive'ye taşımış ve devlet genel olarak başşehrinin adı ile anılmaya başlanmıştır.

1576 yılında Ceyhun (Amuderya) Nehrinin yatak değiştirip Aral Gölüne akması sonucu ortaya çıkan kuraklık ve Kalmık istilası ile kötüleşen ekonomik durum sonucunda hanlıkta hakimiyet bir süre için Özbek kabile reislerine geçmiştir.

16. yüzyılda hanlık Harezm bölgesi dışında Kuzey Horasan ve Karakum Çölü'ndeki Türkmen kabilelerinin yaşadıkları bölgeleri de sınırları içine katmıştır. 17. yüzyıl başlarında merkezi yönetimin otoritesinin zayıflaması hanlığı bağımsız beyliklerden oluşan bir yapıya dönüştürmüş ve bu dönemde özellikle kuzeydeki sulanabilir tarım arazileri terk edilmiş, şehir kültürü ortadan kalkmaya yüz tutmuştur. Bu dönemdeki ekonomik zayıflık sonucu olarak hanlığın kendi parası olmamış ve 18. yüzyıl sonlarına dek Buhara Hanlığı paraları kullanılmıştır.

1717 yılında I. Petro döneminde, Aleksandr Bekoviç-Çerkasski komutasındaki Rus ordularını yenilgiye uğratan hanlık savaşın da olumsuz etkileri ile bir karmaşa dönemine girmiştir. 1740 yılında İranlı Nadir Şah tarafından işgal edilen Hive Hanlığı onun 1747 yılında ölümüne kadar İran’a bağlı kalmıştır.

1747 yılında Nadir Şah'ın ölümü sonrası iktidar paylaşımı için yapılan iç savaşlar ile geçen 20 yılın ardından hanlık Türkmen kökenli Yadigaroğulları sülalesine (Yomudlar) geçmiştir. 1770 yılında Kazak kökenli Kongratlar'dan Muhammed Emin İnak (1770 -1791), Yadigaroğullarının hanlığına son verip kendi hanedanını kurmuştur. Muhammed Emin İnak ile başlayan Kongrat hanedanı döneminde merkezi yönetim güçlenmiş, ekonomi düzelmiş, 19.yüzyıl başlarında Muhammed Rahim Han döneminde devlet kendi parasını çıkarabilmiştir.


İnak Hanedanı (1806 - 1920)

1806'de Karakalpak ailesinin V. Ebu'l Gazi'nin ölümüyle Hive Hanlığında Cengiz Han'ın soyu tükenmiş ve yerine İnak hanedanı geçmiştir. Muhammed Rahim Han (1806-1825) döneminde Ruslarla dostça ilişkiler kurmuştur. İlerleyen yıllarda Ruslar, ticaret kervanlarına Hiveliler tarafından saldırılar yapıldığını öne sürerek birçok kez Hive Hanlığı'na saldırmıştır.

Türkmen ve Kazak kökenliler arasındaki sürekli iktidar savaşları ve genişleyen Rus İmparatorluğu'nun saldırıları sonucu zayıflayan hanlık, 1873 sonbaharında Rus Türkistan genel valisi von Kaufman komutasında birkaç koldan başlayan Rus saldırılarına karşı koyamamış, 29 Mayıs 1873 tarihinde Hive düşerek hanlığın toprakları Ruslar tarafından işgal edilmiştir. 12 Ağustos 1873 tarihinde yapılan ve II. Seyid Muhammed Rahim Han'ın (1864 - 1910) imzaladığı antlaşmayla hanlık Rus himayesini kabul etmiştir.

Sonraki dönemde II. Seyid Muhammed Rahim Han, oğlu İsfendiyar Töre (1910-1918) ve sonra da onun oğlu Abdullah (1918-1920) hanlık yapmışlardır.

Son han olan Abdullah, 2 Nisan 1920 tarihinde kendi isteği ile görevden çekilmiş ve kısa süre sonra Moskova'da ölmüştür. Bazı kaynaklar Abdullah Han'ın uzun süre aç bırakılarak öldürüldüğü belirtir.

Yadigaroğulları'ndan Cüneyt Han'ın kısa yönetimi dönemi (Sovyet Devrimi sonrası - 1918) haricinde tamamen Rus hakimiyetine giren hanlık 17 Nisan 1920'de Harezm Sovyet Halk Cumhuriyeti'nin (1920-1924) kurulması ile ortadan kalkmıştır.



Yönetim

Toplam 27 hanın başa geçtiği Hive Hanlığı'nda devlet, çifte hükümdarlık, dört bey ve dört vezir (mihter, kuş beyi, mahrem ve dîvân beyi) yöntemi ile yönetilmiştir.

Hanlık dönemi mimari eserlerin bazıları günümüze değin ayakta kalabilmiştir.



Kültür ve Sanat

Bu devletin hükümdarlardan Ebü'l Gazi Bahadır Han (1643-1665) aynı zamanda bir tarihçi olup Türk ve Türkmen tarihine dair Şecere-i Terakkime ve Şecere-i Türki adlı iki Türkçe kitap yazmıştır. İlk eser Türkmenlerin kökenleri, İkinci eser hükümdarlık dönemindeki tarihi olaylar hakkındadır. Bu eserler 18. yüzyılda bazı Avrupa dillerine de çevirilmiştir.



Kaynaklar ve Dipnotlar

^ Schiffman, Harold (2011). Language Policy and Language Conflict in Afghanistan and Its Neighbors: The Changing Politics of Language Choice. Brill Academic. s. 178-179. ISBN 978-9004201453.
^ The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia, Adeeb Khalid, page 16, 1998
^ a b Türk Ansiklopedisi, M.E.B. Devlet Kitapları, Milli Eğitim Basımevi, 32.C., Ankara 1983, Sf. 290
^ a b c d Türk Tarihi
^ Aleksandr Bekoviç-Çerkasski, Rusya İmparatorluğu ordusunda hizmet etmiş Müslüman Kabardin kökenli derebeyi. Hristiyan olmadan önceki adı Devlet Kizden Murza'dır (ölümü:1717).
^ Hronos.ru (Rusça)
^ Türkmenlerin Tarihine Ait Bazı Kaynaklar - Dr. Orazpolat Eke BAHARLI

Kategori: Hive Hanlığı







Hive Hanlığı & Hive Hanlar Listesi

Hive Hanlar Listesi

Ana madde: Hive Hanlığı

Hive Hanları, 1515 ile 1919[1] yılları arasında günümüz Özbekistan, Türkmenistan ve Kazakistan sınırları içinde kalan bir bölgede hüküm sürmüş hanlar.


Hive Hanları

Yadigar Şeybani Hanedanı

Yadigar Şeybani (veya Arapşahahid) Hanları (1511-1804) Bunlar Cengiz Han soyundan gelen Kıpçak Türkçesi konuşan Türk-Moğollardır.

I. İlbar Han (1515-1525),
Sultan Hacı Han (1518-1519),
Hasan Kuli Han (1519-1524),
Bujugha Han (1524-1529),
Sufyan Han(1529-1535),
Avnik Han (1535-1538),
Gal Han (1539-1546),
Ağatay Han (1549-1557)
Dost Muhammet Han (1557-1558)
I. Hacı Muhammet Han (1558-1602)
I. Arap Muhammet Han (1602-1623)
İsfendiyar Han (1623-1643)
I. Ebu'l Gazi Bahadır Han (1643-1663)
Enüşe Han (1663-1685)
Hudaydad Han (1685-1687)
I. Muhammet Evrenk Han (1687-1694)
Çuçak Han (1694-1697)
Vali Han (1697-1698)
İshak Ağa Şah Niyaz Han (1698-1701)
II. Evrenk Han (1701-1702)
Musa Han (1702-1712)
I. Yadigâr Han (1712-1713)
III. Evrenk Han (1713-1714)
II. Hacı Muhammet Han (1714)
Şir Gazi Han (1714-1727)
Sarig Aygır Han (1727)
Bahadır Han (1727-1728)
II. İlbar Han (1728-1740)
Tahir Han (1740-1742)
I. Nurali (1742)
Ebu Muhammet Han (1742)
II. Ebu'l Gazi Muhammet Han (1742-1747)
Gaip Han (1747-1758)
Abdullah Kara Beg Han (1758)
Timur Gazi Han (1758-1764)
Tawke Han (1764-1766)
Şah Gazi Han (1766-1768)
III. Ebu'l Gazi Han (1768-1769)
II. Nurali Han (1769)
Cihangir Han (1769-1770)
Bölekey Han (1770)
Agim Han (ilk önce, 1770-1771)
Abdülaziz Han (1771)
Artuk Gazi Han(1772)
Abdullah Han (1772)
Agim Han (ikinci defa, 1772-1773)
II. Yadigâr Han (ilk önce, 1773-1775)
Ebu'l Feyz Han (1775-1779)
III. Yadigâr Han (ikinci defa, 1779-1781)
Polat Gazi Han (1781-1783)
II. Yadigâr Han (üçüncü defa, 1783-1790)
IV. Ebu'l Gazi Han (1790-1802)
V. Ebu'l Gazi bin Gaip Han (1802-1804)

Ongrat (Onoyrat) Hanedanı

İltizar İnak bin İvaz İnak Bey (1804 - 1806)
Muhammet Rahim Bahadır Han II (1806 - 1825)
Allah Kuli Bahadır Han (1825 - 1842)
Muhammet Rahim Kuli Han (1842 - 1846)
Ebu'l Gazi Muhammet Amin Bahadır Han (1846 - 1855)
Abdullah Han I (1855)
Kutluk Muhammet Murat Bahadır Han (1855 - 1856)
Mahmut Han (1856)
Seyit Muhammet Han (1856 - Eylül 1864)
Muhammet Rahim Bahadır Han (10 Eylül 1864 - Eylül 1910)
İsfendiyar Curci Bahadır Han II (Eylül 1910 - 1 Ekim 1918)
Seyit Abdullah Han II (1 Ekim 1918 - 1 Şubat 1920)

Son Hive Hanı'n Seyit Abdullah'ın eşi Habibe, bir Pers kadın, İstanbul'a onların iki oğlu Hasan ve Şaban ile kaçtı. Her iki oğulları aileleri başladı. Soyundan Türkiye ve Almanya'da yaşıyor.

Seyit Abdullah Han II

Hanzade Hasan İnak Bahadır Bey
Hanzade Salih İnak Bahadır Bey
Hanzade Yücel İnak Bahadır Bey
Hanzade Kerim İnak Bahadır Bey
Hanzade Şaban İnak Bahadır Bey
Hanzade Sebahattin İnak Bahadır Bey
Hanzade Timur Can İnak Bahadır Bey

Notlar

^ Bosworth, C. E. The New Islamic Dynasties: A Chromological and Genealogical Manual, Edinburg and New York, 1996. sayfa 290-291.
^ Compiled after Y. Bregel, ed. (1999), Firdaws al-iqbal; History of Khorezm. Leiden: Brill
^ Svat Soucek, A History of Inner Asia, sayfa 327

Kaynakça

堀川「民族社会の形成」『中央アジア史』, 159쪽
이동 ↑ История Хорезма. Ташкент, 1976, с. 83.
이동 ↑ 호리카와 테츠야(堀川徹) (1999년). 〈民族社会の形成〉. 마노 에이지(間野英二). 《中央アジア史》. アジアの歴史と文化 (일본어) 8. 同朋舎. 170쪽.
이동 ↑ 마노 에이지 (2009년). 《교양인을 위한 중앙아시아사》. 책과함께. 114쪽. ISBN 10-899122153X |isbn= 값 확인 필요 (도움말).
↑ 이동: 가 나 (러시아어) БСЭ, 3-е издание.
이동 ↑ Compiled after Y. Bregel, ed. (1999), Firdaws al-iqbal; History of Khorezm. Leiden: Brill.
이동 ↑ 조영록 외 (1998). 《동양의 역사와 문화》. 국학자료원. 152쪽. ISBN 10-8982062734 |isbn= 값 확인 필요 (도움말). 19세기 후반에 이르러서는 코칸트 · 부하라 · 히바한국을 보호국으로 하고(1868-1873년)
이동 ↑ 마노 에이지 (2009년). 《교양인을 위한 중앙아시아사》. 책과함께. 123쪽. ISBN 10-899122153X |isbn= 값 확인 필요 (도움말). ... 부하라와 히바 양국은 러시아의 보호국이 되었고 ...
이동 ↑ 플레이북 편집부. 《토픽세계사 2》. 플레이북. ISBN 10-8998000377.

Kategoriler: Tarih taslakları - Hive Hanlığı - Özbekistan tarihi